Cracow Singers, Marc Lewon, Agnieszka Budzińska-Bennett: Wacław z Szamotuł - SUB URSAE - Under the Northern Sky

Muzyka Dawna
premiera polska: 2019-02-28
kontynent: Europa
kraj: Polska
opakowanie: Digipackowe etui
opis:
equinum.org
Wacław z Szamotuł – SUB URSAE – opera omnia

Przedstawiamy Państwu najnowsze wydawnictwo fonograficzne pn. SUB URSAE Wacław z Szamotuł Venceslaus Samotulinus ca. 1525 – ca.1560. opera omnia. To unikatowy projekt wydawniczy, szczególnie ważny dla polskiej kultury. Płyta zwiera wszystkie znane dotychczas dzieła polskiego kompozytora epoki Renesansu – Wacława z Szamotuł – uznawanego za najwybitniejszego kompozytora polskiego przed Chopinem. Wydawnictwo jest wyjątkowe również pod tym względem, iż zawiera premierowe nagranie odnalezionej i zrekonstruowanej najdłuższej kompozycji Wacława z Szamotuł – Lamentationes. Światowe prawykonanie Lamentationes miało miejsce podczas dwóch koncertów w ramach tegorocznego, 15. Festiwalu Misteria Paschalia w Krakowie i w Szamotułach w kwietniu 2018 roku. Prawykonanie światowe renesansowej zrekonstruowanej kompozycji, objął Honorowym Patronatem Prof. dr hab. Piotr Gliński I Wiceprezes Rady Ministrów Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wacław z Szamotuł – słowo i muzyka

Warstwa słowna tworów wokalnych Wacława z Szamotuł to starannie wybrane perły szesnastowiecznego języka polskiego. Wśród autorów tekstów, które zostały wykorzystane przez kompozytora, odnajdujemy nazwiska tej miary, co Mikołaj Rej, Andrzej Trzecieski Młodszy czy Jakub z Iłży. Zapleczem ideowym pieśni są wspólne dla twórców, znających się i pozostających w przyjacielskich relacjach, dążenia reformacyjne. Słowo poetyckie, będące tłumaczeniem psalmu czy też będące oryginalnym utworem poety, ma tutaj funkcję parenetyczną (pareneza, z gr. parainesis – pouczenie, rada, zachęta, przepis) – bardzo wyraziście polaryzuje dobrą postawę, którą należy naśladować ku rozwojowi duchowemu, oraz – ku przestrodze – postawę godną potępienia. Zalecenia te, przyozdobione bogactwem językowym szesnastowiecznej polszczyzny oraz mistrzowskim rzemiosłem wersyfikacyjnym, trafić miały bezpośrednio do wiernych zboru, którzy – obcując z pięknem słowa i muzyki – w sposób naturalny mieli je przyswajać i realizować w życiu codziennym.

Dla ówczesnej polszczyzny w sposób szczególny zasłużył się Mikołaj Rej (1505-1569), określany mianem „ojca literatury polskiej”. Rej był pierwszym pisarzem, którego twórczość w całości została napisana w języku polskim. Poeta nie tylko odkrywał urodę polszczyzny, ale stworzył oryginalne podwaliny swojego programu literackiego, tworząc język bardzo bogaty i plastyczny. Rej z powodzeniem naśladował żywioł mowy potocznej w historiach pełnych rubaszności, ale także umiejętnie stosował reguły stylu wysokiego, np. w tłumaczonych prozą i wierszem psalmach. Zarejestrowany na płycie psalm 85 Nakłoń, Panie, ku mnie ucho Twoje (Inclina Domine aurem tuam) jest modlitwą błagalną, w której wierny zanosi pełne ufności wołanie o miłosierdzie. Każdą strofę tworzą dwie kwartyny: pierwsza –
dziesięciozgłoskowa, druga – będąca połączeniem trzech wersów ośmiozgłoskowych i jednego dziesięciozgłoskowca. Zaburzenie toku rytmicznego w środku zwrotki pokazuje napięcie emocjonalne: emfatyczną prośbę wyrażoną w zwięzłych w zdaniach, jakby przerywanych skróconym oddechem. Błaganie zanoszone jest przez osobę pełną skruchy. Ta postawa licuje z wizerunkiem Reja, który dążył do tego, aby zapamiętano go jako prostego, lecz rozsądnego i rozumnego człowieka. Taki wzorzec osobowości był charakterystyczny dla zborów innowierczych. Pozostawał w opozycji do uczonych reprezentujących rozbudowaną przez wieki teologię katolicką. Bogactwo stosowanych gatunków, plastyczność języka i erudycja sprawiły, że serdeczny przyjaciel Reja, ale także Wacława z Szamotuł, Andrzej Trzecieski Młodszy (ok. 1530-1584) napisał o nim: „Noster hic est Dantes” (Nasz to jest Dante).

Trzecieski to kolejny autor tekstów wykorzystanych przez kompozytora z Szamotuł. Był prawdziwym człowiekiem renesansu: poetą, humanistą i działaczem reformacyjnym w jednej osobie. Podobnie jak Rej, był aktywnym uczestnikiem synodów innowierczych. Wyróżniał się starannym wykształceniem, otwartością umysłu i gotowością do dialogu z ludźmi różnych wyznań i światopoglądów. Był członkiem zespołu tłumaczy i redaktorów przekładu Pisma Świętego na język polski, wydanego w 1563 roku, który przeszedł do historii literatury jako Biblia brzeska lub Biblia radziwiłłowska – jeden z najcenniejszych zabytków sztuki translatorskiej epoki. Jeszcze przed rozpoczęciem przedsięwzięcia Trzecieski cieszył się wysoką estymą wśród działaczy protestanckich w Niemczech i Szwajcarii. Świadczy o tym adresowany do poety list samego Jana Kalwina, w którym reformator gorąco zachęca Trzecieskiego – „męża niezwykłej pobożności i nauki” – aby podjął się tłumaczenia Pisma Świętego na język rodzimy, gdyż jest do tego powołany przez Boga za sprawą swoich talentów i zalet (divinitus electus). Trzecieski napisał ponad sześć tysięcy wierszy w języku łacińskim, niemal dorównując w liczbie Janowi Kochanowskiemu. Wiersze w języku polskim to przede wszystkim twórczość kancjonałowa, teksty pieśni religijnych przeznaczone do śpiewania w zborze, pisane do melodii Wacława z Szamotuł, zebrane przez Jana Zarembę i wydane w oficynie w Brześciu Litewskim (1558), następnie przedrukowane w Pieśniach chrześcijańskich (1559) Jana Seklucjana. To właśnie część z nich stanowi program niniejszej
płyty. Poetykę tych pieśni w zestawieniu z twórczością łacińską cechuje zamierzona prostota, wywodząca się z ducha protestantyzmu, niejednokrotnie wzbogacona o wyrafinowane i ukryte zabiegi stylistyczne, np. akrostych, którym Trzecieski ujawnia swoją tożsamość w Spowiedzi powszechnej (Ach, moj niebieski Panie). Kancjonałowa poezja Trzecieskiego to modlitwa pełna pokory i oddania, wyrażona w tonie intymnym, prostodusznym a nawet dziecięcym, wołająca o miłosierdzie, a także obronę przed zagrożeniami czyhającymi na duszę (Modlitwa, gdy dziatki spać idą). Poza oryginalnymi tekstami Trzecieskiego na płycie znajdują się również psalmy w jego tłumaczeniu: Błogosławiony człowiek (psalm 1) oraz I ktoż będzie przemieszkawał (psalm 14). Oba utwory bardzo wyraźnie wpisują się w duchowość i obyczajowy rygor kalwinizmu. Mamy w nich do czynienia z pochwałą człowieka cnotliwego, rozmiłowanego w „Zakonie Pańskim”, a więc w prawie boskim, oraz z konkretnymi zaleceniami, które gwarantują zbawienie. Wśród utworów zamieszczonych w kancjonale Zaremby oraz Seklucjana na szczególną uwagę zasługuje łacińska modlitwa Oratio pro republica et rege z przekładem polskim Jakuba Lubelczyka zatytułowanym Modlitwa za Rzeczpospolitą i Króla – uznawana przez niektórych za „pierwszy hymn państwowy Polski” – również zarejestrowana na płycie.

Ostatnim z wymienionych poetów i jednocześnie najstarszym autorem tekstów pieśni Wacława z Szamotuł jest Jakub z Iłży – jeden z pierwszych szermierzy reformacji w Polsce. W czasie studiów w Krakowskiej Akademii poznał czołowych myślicieli włoskiego humanizmu a także studentów i profesorów z Niemiec szerzących idee Marcina Lutra. Zapoznawszy się z nauką luteranizmu, będąc już księdzem katolickim, stał się gorliwym wyznawcą nowej wiary. Wacław z Szamotuł opatrzył muzyką jego tekst Pieśni o narodzeniu Pańskim. Utwór zaczyna się zaproszeniem wiernych do oddania chwały Bogu Ojcu za tajemnicę wcielenia Syna Bożego. Kontrast między tym, co ludzkie, a tym, co boskie Jakub z Iłży wyraził lapidarnym dystychem pierwszej strofy, opisującym Maryję: „A do żłobu włożyła,/ Króla niebieskiego”. Radosny nastrój i chwała – słowo powracające najczęściej – towarzyszą niepojętemu cudowi Narodzin Zbawiciela.

Wybory poetyckie Wacława z Szamotuł – są z jednej strony świadectwem Jego świadomej i dojrzałej ewolucji duchowej, z drugiej – odsłaniają obraz niezwykle wrażliwego i czułego na słowo poetyckie kompozytora.

muzycy:
Cracow Singers w składzie:
Aleksandra Krzywdzińska, Liliana Pociecha: soprany
Katarzyna Freiwald, Katarzyna Kucia: alty
Karol Kusz, Rafał Tomkiewicz: tenory
Łukasz Dziuba, Marek Opaska: basy
Marc Lewon: lutnia
Agnieszka Budzińska-Bennett: kierownictwo artystyczne

utwory:
1. Wacław z Szamotuł: Oratio pro Republica et Rege
2. Wacław z Szamotuł: Chrześcijanie posłuchajcie (Dekalog więtszy)
3. Wacław z Szamotuł: Christe qui lux es et dies
4. Wacław z Szamotuł: Kryste dniu naszej światłości
5. Wacław z Szamotuł: Nunc scio vere
6. Wacław z Szamotuł: Lamentationes Hieremiae Prophetae
7. Wacław z Szamotuł: Ego sum pastor bonus
8. Wacław z Szamotuł: Błogosławiony człowiek
9. Wacław z Szamotuł: Ach mój niebieski Panie
10. Wacław z Szamotuł: Już się zmierzka
11. Wacław z Szamotuł: Benedictio mensae/[Piosnka przed obiadem]/Gratiarum actio post mensam/[Dziękowanie]
12. Wacław z Szamotuł: Alleluia Chwalcie Pana Boga
13. Wacław z Szamotuł: Chwała Bogu z wysokości
14. Wacław z Szamotuł: I któż będzie przemieszkiwał
15. Wacław z Szamotuł: Nakłoń Panie ku mnie ucho Twoje
16. Wacław z Szamotuł: In Te Domine speravi
17. Wacław z Szamotuł: Pochwalmyż wszytcy społem (Pieśń o Narodzeniu Pańskim)

total time - 76:38
wydano: 2019-02
nagrano: Nagrano w dniach 6-10 kwietnia 2018 w Kościele Ewangelicko-Augsburskim św. Marcina w Krakowie. Instrumenty: Lutnia renesansowa - Paul Thomson, Bristol 2009.

more info: www.raumklang.de
more info2: www.cracowsingers.pl